ترنجبین چیست ؟ خواص ، کاربرد ها و نحوه خرید

ترنجبین یا ترنگبین ترشحات شیرابه مانند از گیاه خارشتر است که به شکل کریستال های سفید تا زرد تیره روی ساقه گیاه خارشتر شبنم میزند . در علم گیاه شناسی به ترنجبین “Manna d’alhagi” گفته میشود . مان یا “manna” به زبان علمی به ترشحات ساقه یا برگ گیاهان گفته میشود که در اثر فعالیت حشرات بوجود می آیند . پراکندگی گیاه خارشتر بیشتر در فلات ایران و کشور های ایران ، افغانستان ، پاکستان ، مغولستان ، عراق ، کویت وجود دارد و در بقیه نواحی زمین به صورت طبیعی وجود ندارد . مان ها انواع مختلفی دارند مثل گزانگبین ، شکر تیغال ، گزعلفی ، شوره گز ، ترنجبین و… که هر کدام توسط حشره متفاوت و گیاه متفاوتی تولید میشوند . در این مقاله به صورت تخصصی به نحوه تولید ترنجبین ، کاربرد ، خواص و نحوه خرید ترنجبین برای مصارف شخصی میپردازیم .

خواص ترنجبین چیست ؟

ترنجبین طعم شیرینی دارد و در دسته مواد قندی جا میگیرد . ترنجبین به راحتی در آب و شیر حل میشود و خواص دارویی متفاوتی دارد . مهمترین خواص دارویی ترنجبین ضد سرفه ، بهبودی نارسایی کلیوی و کنترل تب هست که به طور کامل و با ذکر منبع علمی درمورد هر کدام توضیح میدهیم .

1.بهبود نارسایی کلیوی :

در سال 2020 مقاله ای تحت عنوان تاثیر شیر شتر و ترنجبین در درمان نارسایی مزمن کلیوی (CKD) منتشر شد . در این بررسی میزان کراتینین خون که مهمترین عامل در سلامت کلیه در علم پزشکی است در دو گروه از افرادی که شیر شتر و ترنجبین مصرف میکردند و افرادی که مصرف نمیکردند بررسی شد . نتیجه ، بهبود سلامت کلیه و کاهش سطح کراتینین را در افرادی که ترنجبین مصرف میکردند نشان داد . ترنجبین به راحتی در شیر حل میشود و طعم شیرینی دارد ، پس اگر مشکل کلیوی دارید میتوانید روزانه 1 لیوان شیر شتر همراه ترنجبین مصرف کنید . البته در دسترس بودن شیر شتر در بعضی شهر ها دشوار است .

برگرفته از مقاله ای به آدرس زیر که در سایت Pubmed منتشر شده است:

The efficacy of camel milk and Tarangabin 

2.خاصیت ضد سرفه و خلط آور

در طب سنتی از شربت ترنجبین برای خاصیت ضد سرفه و خلط آور استفاده میکردند . این دارو ها که امروزه در دسته دارو های اکسپکتورانت(expectorant) یا خلط آور دسته بندی میشوند در داروخانه ها و عطاری ها فراوان هستند . در سال 2015 در ژورنال “asian pacific journal” مقاله ای منتشر شد که اثبات کرد ترنجبین خاصیت ضد سرفه و خلط آور دارد و کاربرد سنتی آن درست بوده است . دلیل این اتفاق این است که ماهیت ترکیبات موجود در آن ضد التهاب است . وقتی شما سرفه خشک دارید ، یعنی گلوی شما تحریک و ملتهب شده است ، استفاده از ترکیبات ضد التهاب گیاهی برای درمان سرفه از قدیم مرسوم بوده . ترکیب آویشن و ترنجبین شربت ضد سرفه طبیعی درست میکند که دستور تهیه آن را در اخر همین مقاله برای شما قرار دادیم .

برگرفته از مقاله منتشر شده در سایت researchgate :

Traditional uses Alhagi maurorum

3.خاصیت ضد تب ترنجبین :

در کتاب شفا از بوعلی سینا به خاصیت ضد تب و ضد درد ترنجبین اشاره شده است و از گذشته ها در طب سنتی و طب اسلامی جایگاه مشخصی دارد . در سال  2011 گروهی از محققان عربی ترکیبی را در گیاه خارشتر استخراج کردند که در ترنجبین هم موجود بود ، این ترکیب که لوپئول (lupeol) نام دارد از شناخته شده ترین مواد ضد التهاب در صنایع داروسازی است . تقریبا هیچ گیاهی در طبیعت بیشتر از گیاه خارشتر موجود در فلات ایران لوپئول ندارد . و منبع اصلی صنایع در استخراخ لوپئول همین گیاه خارشتر است . شما میتوانید از جوشانده ترنجبین روزانه 3 بار برای کنترل تب و سرفه در دوران سرماخوردگی و بیماری استفاده کنید .

لوپئول (Lupeol) یک ترکیب طبیعی پلی‌ترپنوئیدی است که در عمده‌ترین منابع گیاهی مانند پوست درختان صنوبر، میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شود. این ترکیب به دلیل ویژگی‌های ضد التهابی، ضد باکتریایی، ضد ویروسی، ضد سرطانی و آنتی‌اکسیدانی خود، جذب توجه محققان در حوزه‌های طب سنتی و جدید قرار گرفته است.

در طب جدید، تحقیقات نشان داده است که لوپئول می‌تواند در مقابله با التهاب‌های مزمن، مانند آرتریت روماتوئید، درماتیت و سایر اختلالات التهابی مؤثر باشد. همچنین، توانایی لوپئول در کاهش رشد و انتشار سلول‌های سرطانی در برخی از سرطان‌ها، از جمله سرطان پستان و پروستات، مورد مطالعه قرار گرفته است.

در طب سنتی نیز، گیاهانی که حاوی لوپئول هستند، به عنوان درمان‌های طبیعی برای بیماری‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. مثلاً، در طب آیورودا، از لوپئول به عنوان یک ترکیب ضد التهابی و ضد ویروسی برای درمان مشکلات پوستی، درماتیت، عفونت‌ها و زخم‌ها استفاده می‌شود.

برگرفته از مقاله ای منتشر شده در سایت sciencedirect به آدرس زیر :

Alhagi maurorum: A convenient source of lupeol

4.خاصیت مسهل بودن و رفع یبوست

لاکساتیو یا مسهل ماده ای است که برای تسهیل عملیات گوارشی و رفع یبوست استفاده می شود. لاکساتیوها کمک می کنند تا حرکت روده را افزایش دهند، که باعث می شود مواد غذایی سریع تر از دستگاه گوارش عبور کنند.

ترنجبین به دلیل حضور مانیتول، یک قند ساده ، خواص مسهلی دارد. مانیتول عملیات گوارشی را تسهیل می کند با افزایش جذب آب در روده ها، که به نوبه خود باعث افزایش حجم و نرمی مدفوع می شود.  باعث می شود مدفوع سریع تر و آسان تر از روده ها عبور کند، که می تواند به رفع یبوست کمک کند.

در مقایسه با داروهای مسهل شیمیایی، لاکساتیوهای گیاهی مانند ترنجبین، معمولاً کمتر دردناک و تحریک آور هستند. این داروها عموماً برای استفاده بلند مدت بی خطرتر هستند و کمترین احتمال ایجاد عادت و وابستگی را دارند. این به خصوص مهم است اگر شما از بیماری های مزمن روده، مشکلات گوارشی یا بیماری های دیگر رنج می برید. با وجود این، ترنجبین می تواند گزینه ای امن و طبیعی برای کسانی باشد که به دنبال راه حل برای یبوست هستند. داروهای گیاهی دیگری هم هستند که امروزه به عنوان مسهل یا لاکساتیو استفاده میشوند

1. سنا (Senna):

سنا (Senna) گیاهی دارویی است که به خاطر محتوای غنی از گلیکوزیدها شناخته شده است. این گلیکوزیدها، در دستگاه گوارش توسط باکتری‌های روده به مواد فعال تبدیل می‌شوند که حرکت روده را تحریک می‌کنند. این ویژگی به عنوان یک محرک طبیعی، می‌تواند در درمان یبوست مزمن و مشکلات گوارشی مرتبط با آن، مفید باشد.

استفاده از سنا به صورت چای یا کپسول در دسترس است و برای تسهیل عبور مواد معدی و مخاطی از دستگاه گوارش و تنظیم روند تخلیه معده مورد استفاده قرار می‌گیرد. این گیاه می‌تواند با تحریک عضلات روده، به تسریع در تخلیه مواد زائد کمک کند و در نتیجه به کاهش یبوست و تسهیل هضم و جذب مواد مغذی کمک کند.

اما برای استفاده از سنا، باید با دقت و توصیه پزشکان عمل شود. زیرا مصرف بی‌رویه و بی‌نظم این گیاه ممکن است منجر به عوارض جانبی ناخواسته مانند تحریک شدید روده، اسهال شدید یا حساسیت پوستی شود. در ضمن، خودسرانه‌ی مداوا با سنا برای برخی افراد با بیماری‌ها و وضعیت‌های خاص مانند بارداری، شیردهی، بیماری‌های روده، و عوارض دیگر توصیه نمی‌شود.

2. ریشه لیکوریس (Licorice Root): ریشه لیکوریس، که معمولاً به عنوان یک عامل شیرین کننده در آبنبات استفاده می شود، گیاهی با خاصیت لاکساتیو است. ماده گلیسیریزین در آن باعث تسهیل حرکت روده و رفع یبوست می شود. علاوه بر این، لیکوریس می تواند به تسکین التهابات روده و بهبود سلامت گوارشی کمک کند.

گلیسیریزین، با داشتن ویژگی‌های ضد التهابی و ضد‌اسپاسمیک، می‌تواند به کاهش التهابات روده و تسکین علائم اختلالات گوارشی نظیر اسهال و تشنج‌های روده کمک کند. به همین دلیل، ریشه لیکوریس در برخی موارد می‌تواند به بهبود سلامت گوارشی و کاهش مشکلات مرتبط با آن، مثل سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)، مفید باشد.

3. پسیلیوم (Psyllium): پسیلیوم یک گیاه با الیاف بالا است که می تواند به تحریک حرکت روده و رفع یبوست کمک کند. الیاف پسیلیوم با جذب آب در روده بزرگ، باعث ایجاد مدفوع نرم و حجیم می شود که می تواند به راحتی از روده عبور کند. این گیاه بیشتر به صورت پودر الیاف استفاده می شود که می تواند به غذاها اضافه شود.

4. ریشه گیاه بنفشه سیاه (Black Elderberry Root): ریشه بنفشه سیاه دارای خاصیت لاکساتیو است و می تواند به تسهیل حرکت روده کمک کند. این گیاه همچنین ممکن است خواص ضد التهابی داشته باشد و به تسکین عوارض دیگر مرتبط با سیستم گوارشی کمک کند.

5. آلوئه ورا (Aloe Vera): آلوئه ورا یک گیاه دارویی معروف است که شیره آن به عنوان یک لاکساتیو استفاده می شود. استفاده از شیره آلوئه ورا به صورت خوراکی می تواند در درمان یبوست کمک کند. برخلاف ژل آلوئه ورا که بطور کلی در استفاده های توصیه شده ایمن است، استفاده خوراکی ازشیره آلوئه ورا می تواند نگرانی های ایمنی ایجاد کند. در واقع، مصرف 1 گرم در روز از شیره آلوئه ورا برای چند روز می تواند باعث آسیب به کلیه ها و حتی مرگ شود.

تمامی موارد ذکر شده امروز در داروخانه های ایران موجود هستند .

ترنجبین چه کاربرد هایی دارد ؟

معروف ترین کاربرد آن ، در تولید گز اصفهان است . ترنجبین یک شیرین کننده طبیعی است که نسبتا هم گران قیمت به حساب می آید و در گز های خوب و عالی از آن استفاده میشود . قیمت گز وقتی از ترنجبین استفاده میشود 30 درصد گران تر از گز هایی است که فقط با شکر درست شده اند و البته به شدت خوشمزه تر است . در گذشته از گزانگبین یا شیره گیاه گون در تولید گز استفاده میشد ، اما به علت از بین رفتن زیستگاه این گیاه و کم شدن گزانگبین ، تولید کنندگان گز ، به سمت ترنجبین رفته اند . برای استفاده از ترنجبین باید آن را در آب حل کرد . از آنجایی که همیشه همراه ترنجبین ضایعات گیاهی مثل برگ و ساقه گیاه هست ، این فرایند کمی سخت است . اگر برای حل کردن ترنجبین از حرارت بالا استفاده کنیم ، مواد گیاهی هم حرارت دیده و حل میشوند و طعم بدی به ترنجبین میدهند . برای همین حل کردن ترنجبین فقط توسط استاد های گز سازی حرفه ای انجام میشود .

همچنین از ترنجبین در تولید شربت های ضر سرفه گیاهی هم استفاده میشود . شرکت هایی مثل گل دارو و باریج اسانس از ترکیبات گیاهی و موثر در درمان های عمومی مثل ترنجبین برای تولید دارو های گیاهی استفاده میکنند . برای تهیه شربت سرفه کافیست مقداری ترنجبین را در آب حل کرده تا به شکل غلیظ در بیاید . سپس آن را از یک پارچه رد میکنیم تا اگر ضایعات گیاهی دارد از آن جدا شود و شفاف شود . حالا وقت آن است کمی جوشانده آویشن به شربت ترنجبین اضافه کنیم تا شربت ضر سرفه ما اماده شود . میتوانید هر 8 ساعت 1 قاشق غذاخوری از آن را میل کنید که برای سرفه های خشک و خلط دار مناسب است .

قیمت ترنجبین چقدر است و از کجا بخریم ؟

شما میتوانید از عطاری ها یا کارگاه های گز سازی برای خرید ترنجبین اقدام کنید . با توجه به سایز کریستال ها قیمت ترنجبین متفاوت است . هر چه کریستال ها بزرگتر باشند و ضایعات گیاهی کمتر باشد قیمت آن بیشتر میشود . اگر برای مصرف شخصی قصد خرید دارید ، حتما موارد با کیفیت و کریستال های بزرگ و تصفیه شده را انتخاب کنید . چون اگر ضایعات گیاهی زیادی داشته باشد ، چون شما توانایی تصفیه آن را ندارید با مشکل مواجه میشوید . قیمت ترنجبین امروز که 18 اردیبهشت 1402 هست از 250 تا 400 هزار تومان به ازای هر کیلو متفاوت است . قاعدتا کریستال های بزرگ و خالص قیمت بیشتری دارند . اما ترنجبینی که در گز استفاده میشود ، کریستال های کوچکی دارد و ارزان قیمت تر است . چون ظاهر آن برای مصرف در گز اهمیتی ندارد و فقط طعم آن مهم است . در پایین عکسی از بزرگترین کریستال های ترنجبین قرار دارد که کاملا تصفیه شده است و هیچ ضایعه گیاهی ندارد .